Η πίτα σαν φαγητό την συναντάμε από τα αρχαία χρόνια. Πιθανότατα να αποτέλεσε ένα από τα πρώτα μαγειρεμένα φαγητά, μιας και το βασικό κοινό της συστατικό, το φύλλο, βασίζεται στο αλεύρι που προέρχεται από τα δημητριακά των οποίων η καλλιέργεια αποτέλεσε κομβικό σημείο της εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού. Πίτες (με ή χωρίς γέμιση) συναντάμε καταγεγραμμένες στη διατροφή των αρχαίων Αιγυπτίων. Βασικά συστατικά πάντα το αλεύρι αλλά και το μέλι, οι ξηροί καρποί και τα φρούτα.
Οι πίτες ήταν όμως βρίσκουμε και στην καθημερινή διατροφή των αρχαίων Ελλήνων. Περίφημες ήταν οι Αθηναϊκές πίτες όπου περιείχαν μέλι, γάλα, τυρί αλλά και αρκετά καρυκεύματα. Άλλες πάλι ήταν φτιαγμένες μόνο με μέλι και ήταν εξαιρετικό γλύκισμα προσφερόμενο στα συμπόσια (μελόπιτες) άλλες πάλι ήταν φτιαγμένες μόνο με γάλα (γαλατόπιτες).
Σε μια ακόμα φάση της ιστορίας, κατά τους βυζαντινούς χρόνους, η τεχνολογία στο χώρο της κουζίνας ωθεί την παρασκευή της πίτας και της εξέλιξής της σαν τροφή ένα βήμα παραπέρα. Η πίτες παρασκευάζονται σε κλειστούς φούρνους, που από «κρίβανοι» της αρχαιότητας πέρασαν στους βυζαντινούς σαν κλίβανοι και στους νεότερους σαν γάστρα. Με αυτή την εξέλιξη σημειώνεται οικονομία στα υλικά (υπήρχαν μικρότερες απώλειες σε πρώτη ύλη), ευκολότερο ψήσιμο με την χρήση κάρβουνου, που ήταν φτηνότερο σαν υλικό και η μαγειρική έγινε πιο εύκολη.
Κατά τον 19ο-20ο αιώνα σύμφωνα με τον Δ. Λουκόπουλο, η τεχνογνωσία αυτή, της γάστρας, ενός μαγειρικού σκεύους που είναι εύκολο στην μεταφορά και την χρήση, επιτρέπει σε μετακινούμενους πληθυσμούς να σιτίζονται πιο εύκολα. Σε μία φωτιά, το κλειστό σκεύος μπορεί με λίγα υλικά (αλεύρι νερό, λάδι, χορταρικά και τυρί) να δώσει πληθώρα εναλλακτικών εδεσμάτων. Αυτός είναι ο λόγος που οι αγροτικές και κτηνοτροφικές οικογένειες, με πολύ χρόνο εργασίας στην ύπαιθρο, είχαν σαν ευκολία την παρασκευής κάποιας πίτας σαν βασικό γεύμα.
Οι πίτες από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, μπορεί να κρατούν σαν βασικό χαρακτηριστικό τους το ζυμάρι, που παρουσιάζει διαφορετικές τεχνοτροπίες (λεπτό φύλλο ή χοντρό ή κρούστας) έχουν όμως διαφοροποιηθεί σημαντικά ως προς το περιεχόμενο. Κρεατόπιτες, πίτες λαχανικών, τυρόπιτες, τραχανόπιτες, απλές χορτόπιτες, όλες μαζί είναι φαγητά που έχουν «εφευρεθεί» ανάλογα με τις πρώτες ύλες, τα ήθη και τα έθιμα κάθε περιοχής.
Βρίσκουμε λοιπόν πίτες «συμβατές» με το ορθόδοξο δοξαστικό που είναι χωρίς ζωικής προέλευσης συστατικά, απλές, με λάδι, αλεύρι και λαχανικά ή απλά χορταρικά του αγρού. Κλασσική εκπρόσωπος η σπανακόπιτα στην νηστίσιμη της εκδοχή που ακόμα και στις μέρες μας αποτελεί βασική επιλογή όσων ακολουθούν το πρόγραμμα νηστειών. Με σκληρό «χωριάτικο» φύλο και με λίγο περισσότερο λαδάκι, είναι η ιδανική χορταστική επιλογή για όσους θέλουν ένα καλό σνάκ ή ένα νηστίσιμο χορταστικό πιάτο. Από κοντά και η παραδοσιακή χορτόπιτα με τα πολλά και διαφορετικά μυρωδικά λαχανικά και αυτή γενναιόδωρη στο λάδι της, αποτελεί την δεύτερη νηστίσιμη επιλογή.
Μία ακόμα χαρακτηριστική συνταγή που δείχνει με πόσο σοφό τρόπο, τα ελάχιστα διαθέσιμα υλικά σε ένα φτωχό τρόπο, συνδυάζονται με τρόπο τέτοιο ώστε να ετοιμαστεί ένα έξοχα θρεπτικό φαγητό είναι και η λαδόπιτα της Κιμώλου. Το πάντρεμα της ζύμης με την ντομάτα και το κρεμμύδι, δύο απλών μη εξεζητημένων απλών υλικών, που ήταν σχετικά εύκολα προσιτά, δίνει ένα πιάτο που θυμίζει έντονα την ιταλική πίτσα. Και αυτό γιατί εδώ απουσιάζει το φύλλο που σκεπάζει την γέμιση. Το πιο απλό και απτό παράδειγμα πως ο φτωχός καλλιεργητής της γης με απλό τρόπο πετύχαινε την επιβίωση της οικογένειάς του.
Παρόμοια παραδείγματα αξιοποίησης των όποιων εύκολα διαθέσιμων στην νοικοκυρά υλικών, βρίσκουμε σε διάφορες συνταγές όπου μαζί με τα λαχανικά (καλλιεργημένα ή μη) στα υλικά προστίθενται το τυρί ή άλλα παράγωγα της τυροκομίας. Λαμπρό παράδειγμα το Χανιώτικο μπουρέκι όπου ανάμεσα στο ζυμάρι κρύβονται οι πατάτες και τα εποχιακά κολοκυθάκια δεμένα με το μαλακό τυρί, την μυζήθρα. Υπάρχει και η ανοιχτή εκδοχή του χωρίς φύλο με πολύ ντομάτα και τυρί να συνοδεύουν τα κολοκυθάκια και τις πατάτες.
Σε όλη την Ελλάδα μπορούμε να δούμε δεκάδες παραλλαγές του ίδιου μοτίβου (ζυμάρι, λαχανικά, τυρί) προϊόντα δηλαδή της αγροτικής οικογένειας. Που γίνονταν εορταστικά πιάτα για τα Χριστούγεννα ή τις άλλες μεγάλες γιορτές, όταν επιτρέπονταν η κατανάλωση του κρέατος. Το αρνί και το κατσίκι, ζώα που οι κτηνοτρόφοι συντηρούσαν, αποτελούσαν το βασικό συστατικό. Σε μεταγενέστερους χρόνους προστέθηκε και το κοτόπουλο. Χαρακτηριστικά παράδειγμα η πασχαλινή χανιώτικη κρεατότουρτα όπου ανάμεσα στο φύλο κρύβονται διαφορετικοί τύποι τυριών αλλά και κρέας από κατσίκι ή αρνί. Φυσικά τα λιπαρά και η χοληστερίνη χορεύουν μετά την κατανάλωση αλλά η νοστιμιά είναι δεδομένη.
Πηγή: www.diatrofi.gr